लिपिक टंकलेखक, कर सहायक आणि दुय्यम निरीक्षक राज्य उत्पादन शुल्क या पदांसाठी गट ‘क’ सेवा मुख्य परीक्षा संयुक्त आणि पदनिहाय पेपर अशा पद्धतीने पहिली परीक्षा मागील वर्षी झाली. या पॅटर्नमध्ये पेपर क्र. १ हा संयुक्त पेपर असतो आणि पेपर क्र. २ हा प्रत्येक पदासाठी वेगळा घेण्यात येतो. संयुक्त पेपरमध्ये मराठी व इंग्रजी हे घटकविषय समाविष्ट आहेत. सन  २०१८च्या पेपरचे विश्लेषण या लेखामध्ये करण्यात येत आहे.

मराठी भाषेसाठी ६० गुणांसाठी ६० प्रश्न तर इंग्रजी भाषेसाठी ४० गुणांसाठी ४० प्रश्न विचारण्यात आले आहेत. दोन्ही भाषांमध्ये उताऱ्यावरील प्रश्नांची संख्या आहे प्रत्येकी पाच. यापुढील परीक्षांमध्ये अशीच रचना असणे अपेक्षित आहे. या पेपरसाठी २५%  नकारात्मक गुणपद्धती लागू आहे. हे पाहता सर्वच्या सर्व प्रश्न सोडविण्याचा अट्टहास करून चालणार नाही. ८५ ते ९० प्रश्न सोडविण्याचे उद्दिष्ट ठरवून पेपर सोडविणे व्यवहार्य ठरेल. या सगळ्याचा विचार केला तर मराठीवर भर देऊन तयारी केल्यास चांगल्या गुणांची अपेक्षा करता येईल.

व्याकरणावरील प्रश्न

दोन्ही भाषांमधील व्याकरणावरील प्रश्नांमध्ये बहुविधानी प्रश्नांचे प्रमाण बरेच जास्त आहे.   प्रत्येक प्रकारच्या नियमावर किमान एक तरी प्रश्न विचारण्यात आलेला आहे.

• दोन्ही भाषांमधील व्याकरणावरील प्रश्न हे उदाहरणे देऊन आणि प्रत्यक्ष( direct / straight forward) दोन्ही पद्धतींनी विचारण्यात आले आहेत. त्यामुळे नियमांची नेमकी माहिती असणे आणि त्यांचा वापर करता येणे दोन्ही गोष्टी आवश्यक आहेत.
• इंग्रजी शब्द रचना, स्पेलिंग, शब्दांचे प्रकार यांवर सरळ व विश्लेषणात्मक अशा दोन्ही प्रकारे प्रश्न विचारण्यात आले आहेत. रेन अँड मार्टिन किंवा कोणत्याही इंग्रजी व्याकरणाच्या प्रमाणित संदर्भग्रंथाचा वापर करावा.
• इंग्रजी वाक्यरचनेचे प्रकार व त्याचे नियम बारकाईने समजून घेणे आवश्यक आहे. [प्रयोग, काळ आणि तुलनांचे स्तर (Degrees of Comparison)]. या घटकाचा अभ्यास कसा करावा, यासाठी सिव्हिल्स महाराष्ट्र-राज्य लोकसेवा आयोग परीक्षा माहिती कोश हे पुस्तक उपयोगी ठरेल.
• मराठीच्या प्रश्नांमध्ये व्याकरणाचे प्रत्यक्ष नियम विचारण्यापेक्षा नियमांचे उपयोजन करून उदाहरणे सोडविण्याच्या प्रश्नांचा समावेश जास्त आहे. त्यामुळे अर्थ समजून घेऊन नियमांचा वापर करण्याचा सराव आवश्यक आहे. यासाठी के सागर प्रकाशनचे डॉ. लीला गोविलकर यांचे मराठी व्याकरणाचे पुस्तक वापरावे.
• म्हणी आणि वाक्प्रचार यांवरील प्रश्नांची तयारी जास्तीत जास्त सराव करूनच होऊ शकणार आहे, हे लक्षात घ्यावे.
• समानार्थी आणि विरुद्धार्थी शब्द, वाक्प्रचार व म्हणी यांबाबतचे प्रश्न सोडविण्यासाठी रोजचे इंग्रजी वाचन व त्याचे आकलन याचा सराव आवश्यक आहे. वाक्प्रचार, म्हणी व अनेक शब्दांसाठी एका शब्दाचे उपयोजन यांची तयारी कशी करावी यासाठीही सिव्हिल्स महाराष्ट्र वाचावे.ल्ल शब्दांचे अर्थ आणि मूलभूत व्याकरण नियम यांची सांगड घालणारे प्रश्नही विश्लेषणात्मक प्रश्नांमध्ये समाविष्ट आहेत.
• दोन्ही भाषांमधील शब्दसंग्रह, वाक्प्रचार व म्हणी यांचा संग्रह वारंवार वाचत राहणे आणि शक्य असेल तर रोजच्या रोज ठरावीक वेळी अवांतर वाचन करणे हा या घटकाच्या तयारीचा गाभा आहे.
• उताऱ्यावरील प्रश्नांच्या विश्लेषणातून लक्षात येते की चर्चाविषय नीट समजून घेतला तर सगळेच प्रश्न आत्मविश्वासाने सोडविता येतात. त्यामुळे उतारा
• घाई न करता शांतपणे व समजून घेत वाचला तर प्रश्नांचे उत्तर नेमके कुठे शोधायचे ते लगेच लक्षात येईल.

यासाठी दोन्ही उताऱ्यांना मिळून किमान १० ते १२ मिनिटे दिलीत तर १० पकी ८ गुण तर नक्कीच मिळवता येतील.मराठी आणि इंग्रजी या भाषांचे व्याकरण ढोबळ नियमांच्या समान रचनेमध्ये दर्शवता येत असले तरी त्यांच्यामध्ये मूलभूत फरक आहे. किंबहुना प्रत्येक भाषेची शब्दयोजना, वाक्यरचना इत्यादी बाबी इतरांपेक्षा वेगळ्याच असतात. हा मुद्दा लक्षात घेऊन दोन्ही भाषांच्या अभ्यासासाठी स्वतंत्र पण समांतर अशी योजना करता आल्यास कमी वेळेत चांगली तयारी होते. भाषेचा अर्थ व व्याकरणाचे नियम समजून घेणे आणि त्यांच्या वापराचा सराव करणे ही फक्त या परीक्षेतील यशाचीच नव्हे तर भाषेवर मजबूत पकड निर्माण करायची गुरुकिल्ली आहे.

चालू घडामोडी हा सर्वच लेखी परीक्षांचा अविभाज्य भाग आहे. त्यामुळे या व पुढील काही लेखामध्ये या घटकावरील सर्व प्रश्न देण्यात येत आहेत.

प्रश्न १- पुढीलपकी कोणते विधान अयोग्य आहे?

अ.      संसदेच्या वरिष्ठ सदनास ‘राज्यसभा’ हे नाव सन १९५०मध्ये देण्यात आले.

ब.      नोव्हेंबर २०१९मध्ये राज्यसभेचे २५०वे अधिवेशन सुरू झाले.

क. सन १९५२पर्यंत भारताची संसद एकसदनी होती.

पर्याय

१) केवळ अ       २) केवळ ब

३) केवळ क       ४) वरीलपकी नाही

   प्रश्न २ – सरदार पटेल राष्ट्रीय एकता पुरस्काराबाबत पुढील विधानांचा विचार करा.

अ.      राष्ट्रीय एकात्मतेसाठी केलेल्या कार्याबद्दल दिला जाणारा हा देशातील सर्वोच्च नागरी पुरस्कार आहे.

ब.      सरदार वल्लभभाई पटेल यांच्या १५० व्या जयंतीच्या वर्षी हा पुरस्कार स्थापन करण्यात आला.

क.      हा पुरस्कार व्यक्ती, संस्था किंवा संघटना यांना त्यांच्या कार्याबद्दल देण्यात येतो.

वरीलपकी कोणते/ती विधान/ विधाने योग्य आहेत?

१) अ, ब आणि क तिन्ही

२) अ आणि  ब

३) अ आणि क

४) ब आणि क

  प्रश्न ३ – ३१ ऑक्टोबर  या दिवसाशी पुढीलपकी कोणत्या बाबी संबंधित आहेत?

अ. आंतरराष्ट्रीय दहशतवादविरोधी दिवस ब. राष्ट्रीय एकता दिवस

क. जागतिक शहरे दिवस                  ड. इंदिरा गांधी यांची पुण्यतिथी

पर्यायी उत्तरे

१) अ, ब आणि क  २) ब आणि  ड.  ३) अ, ब आणि ड    ४) ब,  क आणि ड

प्रश्न ४ –  भारताच्या संरक्षण दल प्रमुख पदाबाबत पुढीलपकी कोणते विधान बरोबर आहे?

१)      सॅम माणेकशॉ हे पहिले संरक्षण दल प्रमुख होते.

२)      संरक्षण दल प्रमुख हे पद यापूर्वी सन १९६२मध्ये अस्तित्वात आले.

३)      लष्कराच्या तिन्ही दलांमध्ये समन्वय साधणे हे या पदाचे मुख्य कर्तव्य आहे.

४)      राष्ट्रपतींना अण्वस्त्रांबाबत सल्ला देण्याचे कार्यही संरक्षण दल प्रमुख करतील.

प्रश्न ५ – पुढीलपकी कोणते/कोणती विधान/विधाने चूक आहे/त?

अ.      राज्यामध्ये विद्यार्थी दिवस ७ नोव्हेंबर रोजी साजरा करण्यात येतो.

ब.      जागतिक विद्यार्थी दिन १० ऑक्टोबर रोजी साजरा करण्यात येतो.

पर्यायी उत्तरे

१) अ आणि ब  दोन्ही

२) केवळ ब

३) केवळ अ

४) अ आणि ब दोन्ही नाही

 प्रश्न ६ – देशातील टाळता येण्याजोग्या माता मृत्यू व अर्भकमृत्यूंचे प्रमाण शून्यावर आणण्याच्या उद्देशाने कोणती योजना केंद्र शासनाकडून सुरू करण्यात आली आहे?

१) सुमन योजना

२) उज्ज्वला योजना

३) संजीवनी योजना

४) जननी सुरक्षा योजना

 प्रश्न ७ – सन २०१९मध्ये पुढीलपकी कोणत्या भारतीयाचे नाव आंतरराष्ट्रीय खगोलशास्त्र संघटनेकडून एका लघुग्रहास देण्यात आले आहे?

१) सी.व्ही.रामन

२) पंडित जसराज

३) महात्मा गांधी

४) ए.पी.जे. अब्दुल कलाम

उत्तरे व स्पष्टीकरणे

ल्ल    प्र. क्र.१ – योग्य पर्याय क्र. (१).  राज्यसभा स्थापना झाल्यावर सन १९५३ मध्ये संसदेच्या वरिष्ठ सदनाने ठराव करून राज्यसभा हे नामाभिधान स्वीकारले. राज्यसभा लोकसभेप्रमाणे दर पाच वर्षांनी विसर्जति होत नाही. हे संसदेचे स्थायी सदन आहे. दर दोन वर्षांनी राज्यसभेचे एक तृतीयांश सदस्य निवृत्त होतात आणि त्या जागांसाठी पुन्हा निवडणूक होते. प्रत्येक सदस्याचा कालावधी हा सहा वर्षांचा असतो.

प्र. क्र. २ – योग्य पर्याय क्र. (३) सरदार वल्लभभाई पटेल यांचा जन्म १८७५ साली नाडियाद येथे तर मृत्यू सन १९७०मध्ये झाला. सरदार पटेल राष्ट्रीय एकता पुरस्कार सप्टेंबर २०१९मध्ये स्थापन करण्यात आला आहे. हा पुरस्कार दरवर्षी ३१ ऑक्टोबर या सरदार पटेल यांच्या जयंतीच्या दिवशी जाहीर करण्यात येईल. तो पद्म पुरस्कारांसमवेत राष्ट्रपती भवनामध्ये प्रदान करण्यात येईल. यामध्ये पदक व मानचित्र यांचा समावेश आहे.

  प्र. क्र. ३- योग्य पर्याय क्र. (४)

३१ ऑक्टोबर हा सरदार पटेल यांचा जन्म दिवस राष्ट्रीय एकता दिवस म्हणून सन २०१४पासून साजरा करण्यात येतो. सन २०१३पासून जागतिक शहरे दिवस हाही ३१ ऑक्टोबर रोजीच साजरा करण्यात येतो.

  प्र.क्र. ४ – योग्य पर्याय क्र. (३) संरक्षण दल प्रमुख हे पद सन २०१९मध्ये निर्माण करण्यात आले. मात्र या पदाच्या आवश्यकतेबाबत १९९९च्या कारगील युद्धापासून चर्चा सुरू झाली. कारगील आढावा समितीने तसेच नरेश चंद्रा कृती दलाने या पदाच्या निर्मितीची शिफारस केली. पंतप्रधान आणि संरक्षण मंत्री यांना संरक्षण आणि व्यूहात्मक बाबींमध्ये सल्ला देण्याचे कार्यही या पदाकडे आहे.

प्र. क्र. ५ – योग्य पर्याय क्र.(४)

७ नोव्हेंबर हा डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा शाळा प्रवेश दिन राज्यामध्ये तर १० ऑक्टोबर हा डॉक्टर ए.पी.जे. अब्दुल कलाम यांचा जन्मदिवस आंतरराष्ट्रीय स्तरावर जागतिक विद्यार्थी दिन म्हणून साजरा केला जातो.

  प्र. क्र. ६ – योग्य पर्याय क्र.(१) सुरक्षित मातृत्व आश्वासन म्हणजेच

सुमन योजना ही प्रधानमंत्री सुरक्षित मातृत्व अभियानापेक्षा वेगळी योजना आहे. या योजनेमध्ये पुढील बाबी

मोफत उपलब्ध करून देण्यात येतील- किमान चार प्रसूतीपूर्व तपासण्या,

प्रधानमंत्री सुरक्षित मातृत्व अभियानाअंतर्गत किमान एक तपासणी, फॉलिक अ‍ॅसिड गोळ्या, धनुर्वात लस, तपासणीसाठीचा प्रवास, इतर आवश्यक प्रसूतीपूर्व औषधे व नवजात अर्भकाच्या तपासणीसाठी सहा भेटी.

प्र. क्र. ७ – योग्य पर्याय क्र.(२)

मंगळ आणि गुरू यांच्या दरम्यान असलेल्या लघुग्रहाला पंडित जसराज यांचे नाव देण्यात आले आहे. यापूर्वी विश्वनाथन आनंदसहित एकूण ९ भारतीयांचे नाव लघुग्रहांना देण्यात आले आहे. असा सन्मान मिळणारे पंडित जसराज हे पहिले भारतीय संगीतकार आहेत.

महाराष्ट्र कृषी सेवा परीक्षा सन २०१९मध्ये आयोजित करण्यात आली नव्हती. मात्र त्यापूर्वी ही परीक्षा नियमितपणे आयोजित झाल्याचे दिसते. त्यामुळे सन २०२०मध्ये ही परीक्षा आयोजित होण्याची दाट शक्यता आहे. पूर्वपरीक्षेतील प्रश्नांचे विश्लेषण व त्याआधारे तयारीबाबत या लेखापासून चर्चा करण्यात येईल. सन २०१७मध्ये नवीन पॅटर्न लागू झाल्यानंतर दोन वर्षे परीक्षा घेण्यात आली आहे. या प्रश्नपत्रिकांमधील मराठी घटकाच्या प्रश्नांचे विश्लेषण या लेखामध्ये करण्यात येत आहे. या दोन वर्षांतील काही प्रातिनिधिक प्रश्न पाहू.

(या प्रश्नांतील योग्य उत्तराचा पर्याय ठळक केलेला आहे.)

  प्रश्न १. पुढीलपकी कोणता शब्द तत्सम नाही ते ओळखा.

१) गुरू                    २) पिता

३) कन्या                  ४) भाऊ

 प्रश्न २. खालील अर्थाची म्हण पुढील पर्यायी उत्तरांतील कोणती आहे?

‘राग अनावर झाला की, मनुष्य तो कोणावर तरी काढत असतो.’

१) मांजराच्या गळ्यात घंटा कोणी बांधायची?

२) मांजराने दूध पाहिले, पण बडगा नाही पाहिला.

३) मांजरीचे दात तिच्या पिल्लास कधीच लागत नाहीत.

४) मांजर कावरते, खांबाला ओरबाडते.

  प्रश्न ३. पुढील वाक्यातील अधोरेखित शब्द, सर्वनामाच्या कोणत्या प्रकारातील आहे, ते ओळखा.    तिकडे कोण आहे ते मला माहीत नाही.

१) संबंधी सर्वनाम

२) अनिश्चित सर्वनाम

३) पुरुषवाचक सर्वनाम

४) दर्शक सर्वनाम

प्रश्न ४.

अ) अ-कारांत विशेषणांचे सामान्यरूप होत नाही.

ब) विभक्ती प्रत्यय लागलेल्या नामांच्या आकारांत विशेषणांचे सामान्य रूप याकारांत होते.

पर्यायी उत्तरे

१) फक्त अ बरोबर                         २) फक्त ब बरोबर

३) अ आणि ब बरोबर                    ४) अ आणि ब चूक

   प्रश्न ५. पुढील वाक्यांचे एका केवल वाक्यात रूपांतर करा.

अ. हा श्रीमंताचा पोर आहे.

ब. तो आहे खुळा.

क. आमची स्थिती तशीच आहे.

पर्यायी उत्तरे

१) हा श्रीमंताचा पोर खुळा आहे म्हणून आमची स्थिती तशीच आहे.

२) आमची स्थिती या श्रीमंताच्या खुळ्या पोरासारखीच आहे.

३) आमची स्थिती तशीच आहे, कारण श्रीमंताचा पोर खुळा आहे.

४) श्रीमंताचा पोर खुळा असल्यामुळे आमची स्थिती तशी आहे.

 प्रश्न ६. योग्य क्रम लावा.

अ. कान फुंकणे  (i) याचना करणे

ब. राम नसणे      (ii) म्हातारपण

क. पिकले पान  (iii)चुगली करणे

ड. हात पसरणे    (iv) अर्थ नसणे

पर्यायी उत्तरे

१) अ-iv,, ब-i, क- ii ड-iii

२) अ- iii, ब-i, क-iv, ड -ii

३) अ-   ii, ब-i, क-iv, ड-iii

४) अ- iii, ब- iv, क- ii , ड-i

वरील प्रातिनिधिक प्रश्नांच्या विश्लेषणावरून पुढील गोष्टी लक्षात येतात.

सन २०१७मध्ये सर्व १५ प्रश्न हे थेट (Straight forward) होते तर सन २०१८मध्ये बहुविधानी प्रश्नांची संख्या वाढली आहे.

भाषाविषयक आकलनावरील प्रश्नांचा विचार करता २०१७ मध्ये ५ तर २०१८ मध्ये ६ प्रश्न विचारलेले आहेत. सन २०१७मध्ये सर्व आकलनाचे प्रश्न हे म्हणी व वाक्प्रचार यांवर आधारीत होते. सर्वसामान्य शब्दसंग्रहावर एकही प्रश्न विचारलेला नव्हता. तर सन २०१८मध्ये म्हणी व वाक्प्रचार आणि सर्वसामान्य शब्दसंग्रहावर (समानार्थी शब्द किंवा शब्दार्थ अशा स्वरूपात) प्रत्येकी तीन प्रश्न विचारलेले आहेत.

अभ्यासक्रमामध्ये उताऱ्यावरील प्रश्नांचा उल्लेख असला तरी दोन्ही वर्षी या घटकाचा समावेश प्रश्नपत्रिकेमध्ये केलेला नाही. मात्र कोणत्याही घटकावरील प्रश्नांची संख्या आयोगाने निश्चित ठेवलेली नाही. हे पाहता या घटकाचा समावेश होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. त्यामुळे या घटकाचा सराव करणे टाळू नये.

वाक्यरचना हा व्याकरणाचाच भाग असला तरीही अभ्यासक्रमामध्ये वाक्यरचना आणि व्याकरण यांचा वेगवेगळा उल्लेख केलेला आहे.

वाक्यरचनेवर दोन ते तीन प्रश्न विचारलेले दिसून येतात. काळ, प्रयोग आणि वाक्याचे प्रकार हे तीन घटक वाक्यरचनेवरील प्रश्नांसाठी विचारात घेता येतील.

व्याकरणावर ६ ते ७ प्रश्न विचारलेले दिसून येतात. शब्दांच्या जाती, विभक्ती, वचन, िलग, सामान्य रूपे, शब्दांचे प्रकार इत्यादी घटकांचा व्याकरणामध्ये विचार करता येईल.

अभ्यासक्रमामध्ये नमूद करण्यात आल्याप्रमाणे प्रश्नांची काठिण्य पातळी ही शालांत (दहावी) परीक्षेच्या स्तराची आहे. त्यामुळे १५ पकी किमान १० ते १२ गुण मिळविणे हे उद्दिष्ट ठेवायला हरकत नाही. या विश्लेषणाच्या आधारे मराठी भाषा घटकाची तयारी कशी करावी याबाबत पुढील लेखामध्ये चर्चा करण्यात येईल.

महाराष्ट्र कृषी सेवा परीक्षेच्या मुख्य परीक्षा आणि मुलाखतीबाबत या लेखामध्ये चर्चा करण्यात येत आहे.

मुख्य परीक्षा योजना

परीक्षेचे टप्पे दोन; लेखी परीक्षा व मुलाखत

एकूण गुण : ४५०;  (१) लेखी परीक्षा – ४०० गुण, (२) मुलाखत – ५० गुण

प्रश्नपत्रिका  – दोन, एक अनिवार्य व एक वैकल्पिक. प्रत्येक प्रश्नपत्रिकेचा तपशील खालीलप्रमाणे

* वैकल्पिक विषय

* परीक्षेकरिता कृषी किंवा कृषी अभियांत्रिकी या दोन विषयांमधून कोणलाही एक विषय मुख्य परीक्षेची माहिती सादर करताना निवडणे आवश्यक असते.

* आयोगाकडे माहिती सादर केल्यानंतर वैकल्पिक विषयांत कोणताही बदल करण्यास कोणत्याही परिस्थितीत परवानगी दिली जात नाही.

* लेखी परीक्षेचा निकाल

* वस्तुनिष्ठ स्वरूपांच्या उत्तरपत्रिकांचे मूल्यांकन करताना उत्तरपत्रिकेत नमूद केलेल्या योग्य उत्तरांनाच गुण दिले जातात. तसेच प्रत्येक चार चुकीच्या उत्तरांमागे एका प्रश्नाचे गुण एकूण गुणांमधून वजा करण्यात येतात.

* भरावयाच्या एकूण पदांपैकी प्रत्येक आरक्षित प्रवर्ग / उपप्रवर्गासाठी सुमारे ३ पट उमेदवार मुलाखतीसाठी उपलब्ध होतील, अशा रीतीने गुणांची किमान सीमारेषा निश्चित करण्यात येते.

* गुणांची सीमारेषा सर्व उमेदवारांसाठी एकच किंवा प्रत्येक सामाजिक प्रवर्ग/उपप्रवर्गासाठी तसेच महिला, खेळाडू इत्यादींसाठी वेगवेगळी असते.

* प्रत्येक प्रवर्ग / उपप्रवर्गासाठी आयोगाने निश्चित केलेल्या किमान किंवा त्यापेक्षा जास्त गुण मिळणाऱ्या उमेदवारांना मुलाखतीसाठी पात्र ठरविण्यात येते.

* लेखी परीक्षेमधून मुलाखतीसाठी अर्हताप्राप्त होण्याकरिता शतमत (ढी१ील्ल३्र’ी)पद्धत लागू आहे. परीक्षेमध्ये सर्वाधिक गुण मिळविणाऱ्या उमेदवारांच्या एकूण गुणांच्या तुलनेत खालीलप्रमाणे किमान शतमत गुण प्राप्त करणारे उमेदवार शिफारशींसाठी पात्र ठरतात.

१. अमागास – किमान ३५ शतमत

२. मागासवर्गीय – किमान ३० शतमत

३. विकलांग – किमान २० शतमत

४. अत्युच्च गुणवत्ताधारक पात्र खेळाडू – किमान २० शतमत

* विकलांग अथवा अत्युच्च गुणवत्ताधारक पात्र खेळाडू या प्रवर्गाच्या किमान सीमा रेषेच्या आधारे मुलाखतीसाठी पात्र ठरणाऱ्या उमेदवारांस दोन्हीपैकी

एकच सवलत घेता येते.

* पदांचा पसंतीक्रम

* पसंतीक्रम नमूद करण्याची फक्त एकच संधी उमेदवारास खालील अटींवर देण्यात येते-

*पसंतीक्रम ऑनलाइन पद्धतीने आयोगाकडून निश्चित करण्यात

आलेल्या कालावधीतच सादर करणे आवश्यक असते.

* पसंतीक्रम आयोगास सादर केल्यानंतर पदाच्या पसंतीक्रमात बदल करण्यासंबंधीच्या विनंतीचा कोणत्याही परिस्थितीत विचार केला जात नाही.

*आयोगाकडून निश्चित करण्यात आलेल्या कालावधीत ऑनलाइन पद्धतीने पसंतीक्रम सादर न केल्यास अधिसूचनेत नमूद केलेल्या पदक्रमांकानुसारच त्यांचा पसंतीक्रम आहे असे समजण्यात येते. त्यात नंतर बदल करण्याची संधी देण्यात येत नाही.

* मुलाखत

* मुलाखत ५० गुणांची असते.

*आयोगाने निश्चित केलेल्या किमान सीमारेषेनुसार मुलाखतीसाठी अर्हताप्राप्त ठरलेल्या आणि जाहिरातीतील तरतुदीनुसार अर्हतेच्या विहित अटी पूर्ण करणाऱ्या उमेदवारांना मुलाखतीसाठी पात्र समजण्यात येते.

* मुलाखतीसाठी पात्र ठरलेल्या उमेदवारांची पात्रता जाहिरात / अधिसूचनेतील अर्हता /  अटी व शर्तीनुसार मूळ कागदपत्रांच्या आधारे तपासली जाईल आणि अर्जातील दाव्यानुसार मूळ कागदपत्र सादर करणाऱ्या उमेदवारांची मुलाखत घेतली जाते.

* विहित कागदपत्रे सादर करू न शकणाऱ्या उमेदवारांची उमेदवारी रद्द करण्यात येते तसेच त्याकरिता कोणतीही मुदतवाढ देण्यात येत नाही.

* वरीलप्रमाणे लेखी परीक्षेच्या निकालाच्या आधारे मुलाखतीसाठी पात्र ठरणाऱ्या उमेदवारांच्या मुलाखती घेण्यात येतात.

* उमेदवार विशिष्ट पदावर नेमणूक होण्यास कितपत योग्य आहे? त्याची मानसिक कुवत किती आहे? हे आजमावणे हा मुलाखतीचा उद्देश असतो. मुलाखतीच्या वेळी विचारण्यात येणाऱ्या प्रश्नांमध्ये आणखीही प्रश्नांचा समावेश असतो.

इतर प्रश्नांबरोबरच ज्यांसाठी अर्ज केला आहे त्या पदासाठी कर्तव्य व जबाबदाऱ्या कोणत्या? उमेदवाराने ज्ञानाच्या ज्या विशिष्ट क्षेत्रातील विशेषज्ञता प्राप्त केली आहे त्या क्षेत्रातील अद्ययावत घडामोडी कोणत्या? ग्रामीण क्षेत्राच्या स्थितीबाबत त्याला असलेली माहिती आणि ग्रामीण जनतेच्या समस्या यासंबंधी प्रश्न यांचा समावेश असतो.

* अंतिम निकाल

लेखी परीक्षा आणि मुलाखतीमध्ये प्राप्त गुणांची एकत्रित बेरीज करून गुणवत्ताक्रमानुसार यादी तयार करण्यात येते. सदर गुणवत्ता यादीमधील समान गुण धारण करणाऱ्या उमेदवारांचा प्राधान्यक्रम (फंल्ल‘्रल्लॠ) उमेदवारांना सर्वसामान्य सूचनेमध्ये नमूद केलेल्या निकषानुसार किंवा कार्यनियमावलीतील तरतुदीनुसार ठरविण्यात येते.

विविध स्पर्धा परीक्षांमध्ये चालू घडामोडी हा विषय महत्त्वाचा असतोच. त्यातही अविभाज्य घटक म्हणून व्यक्ती विशेष हा घटक विचारात घेतला जातो. या लेखामध्ये या घटाकाबाबतचे सराव प्रश्न देण्यात आले आहेत.

प्रश्न १- साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त ज्येष्ठ नाटककार आणि कादंबरीकार किरण नगरकर यांनी पुढीलपकी कोणत्या पुस्तकाचे लेखन केले?

अ)सात सक्कं त्रेचाळीस

ब) कॉन्फ्लिक्ट ऑफ लॉज

क) ककल्ड

ड) जसोदा

पर्याय

१)अ, ब, क           २) अ, ब, ड

३) अ, क, ड          ४) वरीलपकी सर्व

 प्रश्न २ – पुढीलपकी अयोग्य विधान ओळखा

१)      राम जेठमलानी यांचा जन्म सध्या पाकिस्तानात असलेल्या शिकारपूर येथे झाला होता.

२)      वयाच्या १७व्या वर्षी त्यांनी एलएलबीची पदवी घेतली.

३)      त्यांनी एनडीए सरकारमध्ये कायदामंत्री म्हणून काम केले होते.

४)      त्यांनी भारताचे महान्यायवादी म्हणून काम पाहिले.

प्रश्न ३- २०१९ चा ब्रिक्स-यंग इनोव्हेटर प्राईज पुरस्कार कोणाला देण्यात आला?

१)ओम मेहरा   २) रवी प्रकाश ३) डॉ. राल्फ इव्हरार्ड  ४) केंटो मोमोटा

    प्रश्न ४ – प्रा. मोहन आपटे यांच्याबाबत पुढीलपकी कोणते विधान योग्य आहे?

अ)     त्यांनी खगोलशास्त्र, भौगोलिकशास्त्र, गणित, अवकाश, इतिहास, संगणक असे विविध विषयांवर लेखन केले आहे.

ब)      मराठीबरोबरच त्यांनी इंग्रजीतून लेखन केले आहे.

क)      ‘मला उत्तर हवंय’ ही त्यांची प्रसिद्ध पुस्तकमालिका आहे.

ड)      भारतीय विद्याभवन सोमाणी महाविद्यालयात त्यांनी १९६६ ते १९९८ या काळात खगोलशास्त्राचे अध्यापन केले.

पर्याय

१) वरीलपकी सर्व       २) अ, ब                ३) अ, क       ४) क, ड

 प्रश्न ५ – माजी निवडणूक आयुक्त टी.एन. शेषन यांचे नुकतेच निधन झाले. त्यांना पुढीलपकी कोणत्या पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले होते?

अ) रॅमन मॅगसेसे        ब) पद्मश्री         क) पद्मभूषण             ड) पद्मविभूषण

पर्याय

१)अ, ब, ड         २) अ, ब, क       ३) अ, ड                  ४) वरीलपकी सर्व

प्रश्न ६ –  जागतिक अ‍ॅथलेटिक्स अजिंक्यपद स्पध्रेत सर्वाधिक सुवर्णपदके पटकावण्याचा विक्रम कोणाच्या नावावर आहे?

१)उसेन बोल्ट

२) लव्हलिना बोर्गोहेन

३) एलिसन फेलिक्स

४) जमुना बोरो

  प्रश्न ८ – ‘तुम्ही माझी स्वप्ने, माझे बालपण माझ्यापासून हिरावून घेतले.. तुमची िहमत कशी झाली?’ असा जाब संयुक्त राष्ट्रांच्या हवामान परिषदेसमोर पुढीलपकी कोणी विचारला?

१) मलाला युसुफझाई  २) नादिया मुराद        ३) ग्रेटा थुनबर्ग          ४) वरीलपकी नाही

उत्तरे व स्पष्टीकरणे

 प्रश्न १ – योग्य पर्याय क्र. ३

किरण नगरकर यांनी सात सक्कं त्रेचाळीस ही पहिली कादंबरी त्याचबरोबर जसोदा, कबीराचे काय करायचे यांसारख्या पुस्तकांचे लेखन केले. त्यांच्या ककल्ड या कादंबरीसाठी २००१ साली साहित्य अकादमी पुरस्काराने गौरवण्यात आले.

   प्रश्न २ – योग्य पर्याय क्र. ४

राम जेठमलानी यांना साठीच्या दशकात तस्करांचे वकील म्हणून प्रसिद्धी मिळाली. त्यानंतर आणीबाणीमध्ये त्यांच्या राजकीय कारकीर्दीस सुरुवात झाली. सन १९७७च्या निवडणुकांमध्ये ते लोकसभेवर निवडून गेले.

   प्रश्न – योग्य पर्याय क्र. २

ग्रामीण भागातील गरीब शेतकऱ्यांसाठी स्वस्त आणि संपूर्ण स्वदेशी असे दूध शीतकरण यंत्र तयार करणाऱ्या भारताच्या रवी प्रकाश यांना ब्रिक्स – यंग इनोव्हेटर प्राइज पुरस्काराने गौरवण्यात आले आहे.

    प्रश्न ४ – योग्य पर्याय क्र. १

   प्रश्न ५ – योग्य पर्याय क्र. १

माजी निवडणुक आयुक्त टी.एन. शेषन यांना रॅमन मॅगसेसे (१९९६), पद्मश्री आणि पद्मविभुषण पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले होते. त्यांनी डिसेंबर १९९० ते डिसेंबर १९९६ या कालावधीत भारताचे मुख्य निवडणूक आयुक्त म्हणून काम पाहिले.

  प्रश्न ६ – योग्य पर्याय क्र.३

ऑक्टोबर २०१९मध्ये दोहा येथे झालेल्या जागतिक अ‍ॅथलेटिक्स अजिंक्यपद स्पध्रेत अमेरिकेच्या एलिसन फेलिक्स हिने उसेन बोल्टला मागे टाकत नवा इतिहास रचला. बोल्टच्या नावावर आतापर्यंत ११ सुवर्णपदके आहेत. तर एलिसनने या स्पध्रेत ४ बाय ४०० मीटर मिश्र रिले प्रकारात सुवर्णपदक जिंकवून देत सर्वाधिक म्हणजे १२ सुवर्ण पदके पटकावली.

प्रश्न ७ – योग्य पर्याय क्र. १. त्यानुसार योग्य जोडय़ा पुढीलप्रमाणे

दीपा मलिक – पॅरा अ‍ॅथलिट

बजरंग पुनिया –  कुस्तीपट्ट

स्वप्ना बर्मन – अ‍ॅथलेटिक्स

फवाद मिर्झा – घोडेस्वार

    प्रश्न ८ – योग्य पर्याय क्र. ३

नोव्हेंबर २०१९च्या संयुक्त राष्ट्रांच्या हवामान परिषदेसमोर बोलताना ग्रेटा थुनबर्ग हिने हा प्रश्न उपस्थिताना केला. पर्यावरण चळवळीतील तिच्या योगदानासाठी तिला सन २०१९ चा राईट लाईव्हलीहूड पुरस्कार आणि आंतरराष्ट्रीय बाल शांतता पुरस्कार घोषित झाला. ‘नो वन इज टू स्मॉल टू मेक अ डिफरन्स’ हे तिच्या हवामान बदलावरील भाषणांचे संकलन असलेले पुस्तक प्रकाशित झाले आहे.

  प्रश्न ७- राष्ट्रीय क्रीडा पुरस्कार २०१९ चे विजेते आणि त्यांचे क्रीडा प्रकार यांच्या योग्य जोडय़ा लावा.

१) दीपा मलिक        अ)  घोडेस्वार

२) बजरंग पुनिया     ब) अ‍ॅथलेटिक्स

३) स्वप्ना बर्मन      क) पॅरा अ‍ॅथलिट

४) फवाद मिर्झा      ड) कुस्तीपट्ट

  प्रश्न ७- राष्ट्रीय क्रीडा पुरस्कार २०१९ चे विजेते आणि त्यांचे क्रीडा प्रकार यांच्या योग्य जोडय़ा लावा.

१) दीपा मलिक        अ)  घोडेस्वार

२) बजरंग पुनिया     ब) अ‍ॅथलेटिक्स

३) स्वप्ना बर्मन     क ) पॅरा अ‍ॅथलिट

४) फवाद मिर्झा      ड) कुस्तीपट्ट

अ      ब         क         ड

1)       III     IV       II        I

2)      III     IV       I         II

3)      III      I       IV        II

4)      IV      III       II      I

महाराष्ट्र कृषी सेवा परीक्षेतून भरण्यात येणारी पदे, त्यासाठीच्या अर्हता, सर्वसाधारण परीक्षेचे स्वरूप याबाबत मागील लेखामध्ये चर्चा करण्यात आली. या आणि पुढील लेखामध्ये प्रश्नपत्रिकेचे स्वरूप, अभ्यासक्रम व गुणांकन इत्यादी बाबत चर्चा करण्यात येत आहे.

पूर्व परीक्षा योजना

प्रश्नपत्रिका  एक.  प्रश्नपत्रिकेचा तपशील खालीलप्रमाणे : पूर्व परीक्षा निकाल वस्तुनिष्ठ स्वरूपांच्या उत्तरपत्रिकांचे मूल्यांकन करताना उत्तरपत्रिकेत नमूद केलेल्या योग्य उत्तरांनाच गुण दिले जातात. तसेच प्रत्येक चार चुकीच्या उत्तरामागे एका प्रश्नाचे गुण एकूण गुणांमधून वजा करण्यात येतात.

भरायच्या एकूण पदांच्या सुमारे ८ पट उमेदवार मुख्य परीक्षेच्या प्रवेशासाठी पात्र होतील. अशा रीतीने प्रथम टप्प्यात गुणांची सीमारेषा (Cut Off Line)  निश्चित करण्यात येते. तद्नंतर, दुसऱ्या टप्प्यात प्रत्येक प्रवर्गातील पदांसाठी १० पट उमेदवार उपलब्ध होतील अशा रीतीने सीमारेषा खाली ओढली जाते. तथापि अशा पद्धतीने मुख्य परीक्षेच्या प्रवेशासाठी दुसऱ्या टप्प्यात पात्र ठरलेले अतिरिक्त उमेदवार केवळ त्यांच्या राखीव प्रवर्गासाठीच्या पदावरच निवडीसाठी पात्र ठरतात.

केवळ सर्वसाधारण (अमागास) उमेदवारांच्या सीमारेषेच्या आधारे मुख्य परीक्षेच्या प्रवेशासाठी पात्र ठरलेल्या उमेदवारांची उमेदवारी अंतिम निवडीच्या वेळी सर्वसाधारण (अमागास) पदासाठी विचारात घेतली जाते. सर्वसाधारण (अमागास) उमेदवारांसाठी असलेली सीमारेषा शिथिल करून मुख्य परीक्षेच्या प्रवेशासाठी पात्र ठरलेले उमेदवार अंतिम शिफारशीच्या वेळी फक्त संबंधित आरक्षित पदासाठी पात्र ठरतात.

महाराष्ट्र लोकसेवा आयोगाकडून विविध तांत्रिक पदांवर भरतीसाठी परीक्षा आयोजित करण्यात येतात. यापैकी त्या त्या क्षेत्रातील उमेदवारांमध्ये सर्वाधिक जागरूकता असलेल्या दोन परीक्षा आहेत – प्रथम वर्ग न्याय दंडाधिकारी आणि महाराष्ट्र कृषी सेवा परीक्षा. राज्यातील पाच कृषी विद्यापीठे आणि त्यांना संलग्न कृषी महाविद्यालयांमध्ये स्पर्धा परीक्षांची तयारी करणारे उमेदवार व त्यांच्या तयारीसाठी पोषक वातावरण दोन्ही लक्षणीय प्रमाणात आहेत. त्यामुळे कृषी सेवांच्या परीक्षांमध्ये अत्यंत स्पर्धात्मकतेने भाग घेतला जातो. सन २०१७ मध्ये कृषी क्षेत्रातील गट अ आणि ब संवर्गातील पदांसाठी एकत्रित परीक्षेचा नवा पॅटर्न लागू करण्यात आला आहे. त्यानंतर २०१७ व २०१८ मध्ये ही परीक्षा घेण्यात आली असली तरी २०१९ मध्ये घेण्यात आलेली नाही. त्यामुळे सन २०२०मध्ये या परीक्षेच्या जाहिरातीची अपेक्षा करण्यास हरकत नाही. या लेखापासून महाराष्ट्र कृषी सेवा परीक्षेबाबत चर्चा करण्यात येत आहे.

संवर्ग व पदे याबाबतचा तपशील

राज्य शासनाच्या कृषि, पशुसंवर्धन, दुग्धव्यवसाय विकास व मत्सव्यवसाय विभागाच्या अखत्यारीतील महाराष्ट्र कृषी सेवेतील पदे शासनाच्या मागणीनुसार व पदाच्या उपलब्धतेनुसार सदर परीक्षेमधून भरण्यात येतात.

* संवर्ग –  गट- अ आणि गट -ब

* नियुक्तीचे ठिकाण –

महाराष्ट्रात कोठेही

* वेतनबँड व ग्रेड वेतन

* कृषी अधिकारी, गट अ – रुपये १५,६००- ३९,१००; ५,४००

अधिक नियमानुसार देय भत्ते

* कृषि अधिकारी गट ब – रुपये ९,३०० 2    ३४,८००;  ४,६०० अधिक नियमानुसार देय भत्ते

* कृषि अधिकारी गट ब (कनिष्ठ)- रुपये ९,३०० – ३४,८००; ४,४०० अधिक नियमानुसार देय भत्ते

* उच्च पदावर बढतीची संधी – ज्येष्ठता आणि पात्रतेनुसार महाराष्ट्र कृषि सेवेतील वरिष्ठ पदावर

अर्हता

* मान्यताप्राप्त संस्थेकडून कृषि किंवा कृषि अभियांत्रिकी अथवा उद्यानविद्या या विषयातील पदवी किंवा त्यात विद्याशाखेतील अन्य कोणतीही समतुल्य अर्हता.

* प्रस्तुत भरतीसाठी खालील शैक्षणिक अर्हता शासनाने बी.एस.सी (कृषि)/बी.टेक (कृषि अभियांत्रिकी) व तत्सम पदव्यांशी समतुल्य म्हणून मान्य केल्या आहेत.

१) बी.एस.सी (कृषी तंत्रज्ञान)

२) बी.एस.सी (कृषी व्यवसाय व्यवस्थापन)

३) बी.एस.सी (गृह विज्ञान)

४) बी.टेक (अन्नतंत्र)

५) बी.एफ.एस.सी.

६) बी.एस.सी(उद्यानविद्या)

* मराठी भाषेचे ज्ञान आवश्यक.

* पदवीच्या शेवटच्या वर्षांत

असणाऱ्या उमेदवारांनी परीक्षा शुल्क

सादर करायच्या अंतिम दिनांकापर्यंत

पदवी परीक्षा उत्तीर्ण होणे आवश्यक असते.

* ज्या पदवीसाठी अंतर्वासिता किंवा कार्यशाळेतील अनुभव आवश्यक

असतो अशा पदवीधारकाने मुख्य

परीक्षेचा अर्ज स्वीकारण्याच्या अंतिम दिनांकापर्यंत पूर्ण केली असणे आवश्यक असते.

परीक्षेचे टप्पे

परीक्षा एकूण तीन टप्प्यांत घेण्यात येते.

*    पूर्व परीक्षा

एकूण गुण २००

*    प्रश्नपत्रिकेचे स्वरूप –

वस्तुनिष्ठ बहुपर्यायी

*    विषय – मराठी, इंग्रजी, सामान्य अध्ययन व कृषीविषयक घटक

*    मुख्य परीक्षा

*    एकूण गुण – ४००

प्रश्नपत्रिकेचे स्वरूप – वस्तुनिष्ठ बहुपर्यायी

*    प्रश्नपत्रिका  –  दोन

*    पेपर एक (अनिवार्य)

विषय : कृषी- विज्ञान (२०० गुण)

*    पेपर दोन  (वैकल्पिक)

विषय : कृषी किंवा कृषी अभियांत्रिका

या दोन विषयांमधून कोणलाही एक विषय

(२०० गुण)

*    मुलाखत

*    एकूण गुण – ५०

उमेदवार विशिष्ट पदावर नेमणूक होण्यास कितपत योग्य आहे त्याची मानसिक कुवत किती आहे. ते अजमावणे हा मुलाखतीचा उद्देश असतो.

*    मुख्य परीक्षेच्या प्रवेशासाठी उमेदवारांची संख्या विहित मर्यादित सीमित करण्यासाठी पूर्व परीक्षा घेण्यात येते. पूर्व परीक्षेसाठी आयोगाने विहित केलेल्या किमान सीमारेषा किंवा त्यापेक्षा जास्त गुण मिळविणाऱ्या उमेदवारांना मुख्य परीक्षेसाठी पात्र समजण्यात येते.

पूर्व परीक्षेचे गुण अंतिम निवडीच्या वेळी विचारात घेतले जात नाहीत. तसेच, पूर्व परीक्षेचे गुण उमेदवारांना कळविले जात नाहीत.

*    मुख्य परीक्षेकरिता आयोगाने विहित केलेल्या किमान सीमारेषा किंवा त्यापेक्षा जास्त गुण मिळणारे उमेदवार मुलाखतीसाठी पात्र ठरतात. जाहिरातीतील तरतुदीनुसार विहित अटींची पूर्तता करणाऱ्या व मुलाखतीच्या वेळी सर्व आवश्यक मूळ कागदपत्रे सादर

करणाऱ्या उमेदवारांची मुलाखत घेण्यात येते.

पूर्व आणि मुख्य परीक्षेचे स्वरूप, अभ्यासक्रम, गुणांकन इत्यादी बाबत पुढील लेखांमध्ये चर्चा करण्यात येईल.

मागच्या आठवडय़ात भारताचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी बँकॉक येथे भरलेल्या आरसेप (रीजनल कॉम्प्रिहेन्सिव्ह इकॉनॉमिक पार्टनरशिप) व्यापार गटाच्या बैठकीला हजेरी लावत या व्यापार गटात भारत सक्रिय सहभागी असणार नाही, अशी घोषणा केली आणि त्यावरून प्रादेशिक आर्थिक करार योग्य का अयोग्य यावर खल सुरू झाला.

काय असतात असे करार?

व्यापार करताना दोन देशांमध्ये सलोख्याचे संबंध प्रस्थापित असले तर व्यापाराला चालना मिळते. अशा प्रकारे जर समविचारी आणि सर्वानाच फायदेशीर पडेल या विचाराने अनेक देशांनी एकत्र येऊन त्यांच्या व्यापारी धोरणाची आखणी केली, फक्त स्वत:चा स्वार्थी दृष्टिकोन थोडासा बाजूला ठेवून सर्वाना रुचेल आणि आपल्यालाही परवडेल अशा प्रकारचे व्यापारी नियम बनवले तर व्यापारातील फायदे एकाच वेळी अनेक देशांना अनुभवता येतात.

सार्क, आसियान यांसारख्या सामरिकदृष्टय़ा महत्त्वाच्या असलेल्या गटापेक्षा ‘आरसेप’ ही संकल्पना वेगळी ठरते. कारण ‘फेस व्हॅल्यू’ म्हणून आंतरराष्ट्रीय व्यापार दिसत असले तरी त्यामागे सामाजिक, राजकीय, सांस्कृतिक असे निराळे पदर असतात. जेव्हा प्रादेशिक समग्र आर्थिक भागीदारी करार अस्तित्वात येतात, तेव्हा त्या गटात समाविष्ट असणाऱ्या सर्व राष्ट्रांना आपली आयात-निर्यातविषयक धोरणं मध्यम आणि दीर्घ काळात बदलून एकसमान ठेवावी लागतात. बहुधा अशा व्यापारी गटात मुक्त व्यापारालाच चालना दिली जाते.

समजा, भारत अशा गटाचा सदस्य असेल तर आपल्या मित्रगटातील अन्य राष्ट्रांमधून आपल्या देशात येणाऱ्या वस्तूंवर कोणताही कर लावायचा नाही किंवा तुलनात्मकदृष्टय़ा नगण्य कर आकारायचा हे मूलभूत तत्त्व असते. याउलट भारतातून मित्रगटातील दुसऱ्या देशात आपण ज्या वस्तू वा सेवा निर्यात करू त्यांच्यावर मित्रदेश कोणतेही कर लावत नाहीत. एकूणच सीमारेषा धूसर झालेल्या आणि परस्परसहकार्य असलेल्या बाजारपेठा असेच याचे वर्णन करता येईल.

भारतासारख्या देशाचा विचार करता कोणत्याही व्यापारी गटात भारताने सहभागी होणे यात आपला फायदा कमीच व भविष्यकालीन धोके जास्त अशी परिस्थिती सध्या आहे. आपल्या देशातील निम्म्यापेक्षा जास्त कर्ती लोकसंख्या शेती व त्याच्यावर आधारित उद्योगधंद्यांमध्ये आहे. मात्र त्याचे उत्पन्नातील योगदान अगदीच तुटपुंजे आहे. कोणे एके काळी भारत अन्नधान्यांची निर्यात करायचा, मात्र तेलबिया आणि डाळी यांची आयात करणारा देश अशी भारताची नवी ओळख निर्माण होत आहे. या पार्श्वभूमीवर समग्र आर्थिक भागीदारी गटात आपण सहभागी झालो तर आपल्यापेक्षा खूपच कमी किमतीत वस्तूंचे उत्पादन करणाऱ्या देशांना आपल्या बाजारपेठेचे दरवाजे सताड उघडे  करून दिल्यासारखेच ते आहे आणि हाताच्या बोटावर मोजण्याइतके माहिती तंत्रज्ञान आणि थोडेफार आर्थिक क्षेत्र सोडले तर भरभक्कम निर्यात करून अशा गटाचा आपण फायदा उठवू शकू अशी उद्योगधंद्यांची परिस्थिती सध्या तरी नाही. अशा व्यापारी गटांमध्ये समाविष्ट होताना आपल्यातील मर्यादा लक्षात घेत सरकारी धोरणांमध्ये आमूलाग्र बदल घडवून आणणे आणि आंतरराष्ट्रीय व्यापारामध्ये आपला दबदबा निर्माण व्हावा यासाठी व्यवस्थेमध्ये सकारात्मक बदल घडवून आणणे अत्यंत महत्त्वाचे असते. जागतिक पातळीवर तंत्रज्ञान कोणत्या दिशेला जात आहे? बाजारपेठेला नेमकं काय अपेक्षित आहे? याचा अंदाज घेऊन वस्तू व सेवांची निर्मिती करण्यासाठी सरकार व उद्योगांमध्ये समन्वय हवा.

राज्य लोकसेवा आयोगाच्या सर्वच परीक्षांमध्ये चालू घडामोडी हा महत्त्वाचा घटक आहे. या घटकाची तयारी आणि सराव यामध्ये सातत्य ठेवणे आवश्यक आहे. या लेखामध्ये चालू घडामोडीबाबतचे सराव प्रश्न देण्यात येत आहेत.

प्रश्न १ – पुढीलपकी कोणती विधाने योग्य आहेत?

अ) महाराष्ट्र राज्यात आत्तापर्यंत तीन वेळा राष्ट्रपती राजवटी लागल्या आहेत.

ब)   १९७८ मध्ये पुलोदचे सरकार बरखास्त झाल्यामुळे पहिल्यांदा राष्ट्रपती राजवट लागली होती.

क) २०१४मध्ये राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्षाने पाठिंबा काढून घेतल्यावर राज्यात राष्ट्रपती राजवट लागू झाली होती.

ड)   राज्यांमध्ये राष्ट्रपती राजव)ट कलम ३५२ नुसार लावली जाते.

पर्याय

१)अ,ब,क               २)अ, क

३) अ,क, ड             ४) वरीलपैकी सर्व

प्रश्न २ – आयएनएस खांदेरीबाबत कोणती गोष्ट खरी आहे?

अ) ही फ्रान्सच्या डीसीएनएसच्या साहाय्याने सुरू असलेल्या प्रोजेक्ट ७४ या प्रकल्पांतर्गत बांधण्यात येत आहे.

ब) ही पाणबुडी २८ जुल २०१९ रोजी नौदलात दाखल झाली .

क) फ्रान्सची मेसर्स डीसीएनएस कंपनी आणि माझगाव गोदी यांनी संयुक्तरीत्या या पाणबुडीची बांधणी केली आहे.

ड) ही कलवरी श्रेणीतील पाणबुडी नाही.

प्रश्न  ३ – भारत, अमेरिका आणि जपान नौदलादरम्यानचा पुढीलपकी कोणता त्रिपक्षीय सागरी सराव आहे.

अ) सागर २०१९

ब) अपेक्स २०१९

क) काझाइंड २०१९

ड) मलबार २०१९

प्रश्न ४ – योग्य जोडय़ा लावा.

अ)जागतिक कर्करोग जागृती दिन     I)   ८ नोव्हेंबर,

ब) राष्ट्रीय बाल दिन             II) २६ नोव्हेंबर

क) संविधान दिन                 III)  १४ नोव्हेंबर

ड) जागतिक रेडिओग्राफी दिन        IV)  ७ नोव्हेंबर

अ   ब   क   ड

१)  IV  I    II   III

२) III   IV  II   I

३)  IV  III   II   I

४)  IV  II   I    III

प्रश्न ५ – उपराष्ट्रपती वेंकय्या नायडू यांना कोमोरोस या देशाच्या पुढीलपकी कोणत्या सर्वोच्च नागरी पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले?

१)ऑर्डर ऑफ द ग्रीन क्रीन्सेंट

२) ऑर्डर ऑफ द केमोरोस

३)ऑर्डर ऑफ द ग्रीन कोमोरोस

४) ऑर्डर ऑफ द रिष्ट्रीत

प्रश्न ६ – २०१९ चे अर्थशास्त्राचे नोबेल पुरस्कार मिळणारे अभिजीत बॅनर्जी आणि एस्थर डफलो यांच्याबाबत पुढीलपैकी कोणते विधान योग्य आहे?

अ) अभिजीत बॅनर्जी भारतीय वंशाचे अमेरिकन अर्थतज्ज्ञ आहेत.

ब)   अर्थशास्त्राचे नोबेल मिळवणाऱ्या एस्थर डफलो या द्वितीय महिला असून सर्वात तरुण विजेत्या आहेत.

क) अभिजीत बॅनर्जी हे अर्थशास्त्रात नोबेल मिळवणारे भारतीय मूळ असलेले प्रथम व्यक्ती आहेत.

ड)   वैश्विक गरिबी समूळ नष्ट करण्याच्या प्रयोगावर त्यांनी केलेल्या संशोधनासाठी हा सन्मान देण्यात आला.

पर्याय

१)वरीलपैकी सर्व

२) अ,ब,ड

३) अ,ब,क

४) अ,ड

प्रश्न ७ – अलीकडे शोडोल नृत्याची गिनीज बुक ऑफ

वर्ल्ड रेकॉर्डमध्ये नोंद झाली. ते भारतातील कोणत्या प्रदेशातील नृत्य आहे.

१) लडाख

२) त्रिपुरा

३) श्रीनगर

४) हिमाचल प्रदेश

उत्तरे आणि स्पष्टीकरणे

प्रश्न १  – योग्य पर्याय क्र. – २

राज्यात लागू झालेली ही तिसरी राष्ट्रपती राजवट आहे. यापूर्वी १९८० मध्ये इंदिरा गांधी यांनी शरद पवार यांचे पुलोदचे सरकार बरखास्त केल्यावर आणि २०१४ मध्ये राष्ट्रवादीने पृथ्वीराज चव्हाण सरकारचा पाठिंबा काढून घेतल्यावर राज्यात राष्ट्रपती राजवट लागू झाली. ही राजवट घटनेच्या कलम ३५६ नुसार लावली जाते.

प्रश्न क्र. २ – योग्य पर्याय क्र.- ३

आयएनएस खांदेरी फ्रान्सच्या डीसीएनएसच्या साहाय्याने सुरू प्रोजेक्ट ७५ या प्रकल्पांतर्गत बांधण्यात आली असून २८ सप्टेंबर २०१९ रोजी नौदलात दाखल झालेली आत्याधुनिक कलवरी श्रेणीतील पाणबुडी आहे.

प्रश्न क्र. ३ – योग्य पर्याय क्र. ४

मलबार १०२९ हा भारत अमेरिका आणि जपानच्या नौदलादरम्यांनचा त्रिपक्षीय सागरी सराव आहे. हा सराव जपानच्या समुद्रकिनाऱ्यानजीक सप्टेंबर २०१९ मध्ये सुरू झाला.

प्रश्न क्र. ४ – योग्य पर्याय क्र. ३

१)  जागतिक कर्करोग जागृती दिन   – ७ नोव्हेंबर

२) राष्ट्रीय बाल दिन   – १४ नोव्हेंबर

३) संविधान दिन      – २६ नोव्हेंबर

४) जागतिक रेडिओग्राफी दिन –  ८ नोव्हेंबर

प्रश्न क्र. ५ – योग्य पर्याय क्र. १

उपराष्ट्रपती वेंकय्या नायडूंना कोमोरोसच्या ऑर्डर ऑफ द ग्रीन क्रीन्सेंट या सर्वोच्च नागरी पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. हा पुरस्कार मिळवणारे ते पहिले भारतीय आहेत.

प्रश्न क्र. ६ – योग्य पर्याय क्र. २

अभिजीत बॅनर्जी हे अर्थशास्त्रात नोबेल मिळवणारे भारतीय मूळ असलेले द्वितीय व्यक्ती आहेत. त्यांच्याआधी अमर्त्य सेन (१९९८) यांना अर्थशास्त्रातील नोबेल प्रदान करण्यात आले होते.

प्रश्न क्र. ७ – योग्य पर्याय क्र.१

शोडोल नृत्याची सर्वात मोठे सामूहिक लडाखी नृत्य म्हणून गिनीज बुक ऑफ वर्ल्ड रेकॉर्डमध्ये नोंद करण्यात आली. हे लडाखचे शाही नृत्य म्हणून ओळखले जाते.

सहायक मोटार वाहन निरीक्षक या तांत्रिक पदाच्या भरतीसाठी पूर्वपरीक्षेचा अभ्यासक्रम पाहिल्यास चालू घडामोडी या घटकाचा सामान्य आणि अभियांत्रिकीशी संबंधित अशी दोन स्वरूपात उल्लेख करण्यात आला आहे. सन २०१७ला झालेल्या पूर्वपरीक्षेच्या प्रश्नपत्रिकेतील या घटकावरील काही प्रश्न पाहू.

या प्रश्नांतील योग्य उत्तराचा पर्याय ठळक केलेला आहे.

प्रश्न –  एखाद्या इंजिनामध्ये २४स्र्ी१ूँं१ॠ्रल्लॠ चा वापर करण्याचे कारण –

१)      थंड हवा दाबाने पुरविण्यसाठी

२)      एक्झॉस्ट दाब वाढविण्यासाठी

३)      जास्त भार असताना अधिक इंधन इनजेक्ट करण्यासाठी

४)      बाहेरील हवेच्या घनतेपेक्षा जास्त घनतेने हवा इनटेकमध्ये पुरवठा करण्यासाठी र्

  प्रश्न –  ऑटोमॅटिक ट्रान्समिशनमध्ये बाँडला नियंत्रित करण्यासाठी –

१) क्लच वापरतात                             २) सर्वो वापरतात

३) अक्यूम्युलेटर वापरतात               ४) ड्रमचा वापर करतात

प्रश्न –  विद्युत ब्रेक कुठे वापरतात?

१) दुचाकी वाहने        २) कार                   ३) ट्रक                    ४) ट्रेलर्स

 प्रश्न –  खालीलपकी कोणते विधान चुकीचे आहे?

१) साक्षी मलिक ही ऑलिम्पिक पदक जिंकणारी सर्वात तरुण भारतीय आहे.

२) दीपा मलिक ही पॅरालिम्पिकमध्ये पदक जिंकणारी पहिली भारतीय महिला आहे.

३) पी. व्ही. सिंधू हिचे पिता हे अर्जुन पदक मिळवलेले व्हॉलीबॉल खेळाडू आहेत.

४) आंतरराष्ट्रीय ऑलिम्पिक समितीवर निवडलेल्या नीता अंबानी या पहिल्या भारतीय महिला आहेत. या प्रातिनिधिक प्रश्नांचे विश्लेषण केल्यावर चालू घडामोडींबाबत पुढील बाबी लक्षात येतात.

•  अभ्यासक्रमामध्ये यंत्र अभियांत्रिकी व स्वयंचल अभियांत्रिकी संबंधित चालू घडामोडी असा उल्लेख असला तरी प्रश्नांचे विश्लेषण केल्यावर लक्षात येते की प्रत्यक्षात यंत्र व स्वयंचल अभियांत्रिकी क्षेत्रातील उपयोजनावर  (Application of Mechanical and Automobile Engineering)) प्रश्न विचारलेले आहेत.
•   त्यामुळे अभियांत्रिकीशी संबंधित चालू घडामोडींचा अभ्यास करताना ‘चालू घडामोडी’ याचा अर्थ या क्षेत्रातील अद्ययावत आणि पारंपरिक तंत्रज्ञानाचे उपयोजन असा अभिप्रेत आहे हे लक्षात घेणे आवश्यक आहे.
•    बरेच वेळा क्लिष्ट बाबी अभ्यासताना मूलभूत व तुलनेने सोप्या वाटणाऱ्या बाबी आणि आधीचा अभ्यास कमी लेखला जातो किंवा त्याकडे दुर्लक्ष होते. परिणामी या गृहीत धरलेल्या बाबींबाबत सरळ मुद्दा विचारला तर माहीत आहे पण नेमके आठवत नाही अशी अवस्था होऊ शकते. या २० प्रश्नांची काठिण्यपातळी पाहता अभियांत्रिकीच्या मूलभूत अभ्यासाची उजळणी अत्यंत महत्त्वाची आहे.
•   विज्ञान, क्रीडा, राज्यव्यवस्था, पर्यावरण, व्यक्तिविशेष (राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय) आणि शासकीय उपक्रम व योजना या मुद्यांवर प्रश्न विचारलेले आहेत. यामध्ये बहुविधानी प्रश्नांचे प्रमाण जास्त आहे.
•     यामध्ये भारताचे द्विपक्षीय तसेच संघटना सदस्य म्हणून आंतरराष्ट्रीय संबंध, निवडणुका, नवीन विधेयके, धोरणे, कायदे या राज्यव्यवस्था घटकाशी संबंधित बाबी पहायला हव्यात.
•   नैसर्गिक आपत्ती, वैशिष्टय़पूर्ण भौगोलिक घटना, त्यांची वैशिष्टय़े समजून घ्यावीत.
•     आर्थिक कास दर, वेगवेगळे आंतरराष्ट्रीय व राष्ट्रीय निर्देशांक, जनगणना, बँक दर, जीएसटी, आर्थिक क्षेत्रातील नवे निर्णय, जीडीपी, जीएनपी यांची अद्ययावत माहिती असायला हवी.
•     विविध शासकीय योजना, त्यांच्या तरतुदी, लाभार्थी यांचा आढावा घ्यायला हवा.
•    स्वतंत्र चालू घडामोडीमध्ये व्यक्तिविशेष, पुरस्कार, क्रीडा स्पर्धा, पुस्तके व लेखक, संमेलने, नेमणूकी व नियुक्त्या अशा घटकांचा समावेश होतो.
•    आंतरराष्ट्रीय व राष्ट्रीय स्तरावरील क्रीडा स्पर्धा, त्यातील विजेते यांचा आढावा घ्यायला हवा.
•     आंतरराष्ट्रीय व राष्ट्रीय स्तरावरील साहित्य, चित्रपट, संगीत, पत्रकारिता, प्रशासन, शैक्षणिक क्षेत्रातील पुरस्कार तसेच पद्म पुरस्कार, शौर्य पुरस्कारप्राप्त व्यक्ती माहीत असाव्यात.
•   महाराष्ट्र शासनाचे विविध पुरस्कार, राज्य स्तरावरील महत्त्वाची संमेलने यांची माहिती असायला हवी.
•   चर्चेतील व्यक्ती, त्यांचे कार्यक्षेत्र, नियुक्त्या, निवड, बढती यांचा आढावा घ्यायला हवा. या व्यक्तींची इतर

काही कामगिरी, अन्य ठळक माहिती पहायला हवी.

स्वतंत्र चालू घडामोडी हा घटक पूर्णपणे तथ्यात्मक आणि म्हणूनच स्मरणशक्तीवर विसंबून असलेला मुद्दा आहे. त्याचेच प्रमाण चालू घडामोडीवरील स्वतंत्र प्रश्नांमध्ये जास्त आहे. त्यामुळे कोष्टकामध्ये टिप्पणी काढणे आणि त्यांची उजळणी हा यासाठी महत्त्वाचा भाग आहे.

परीक्षेत विचारले जाणारे प्रश्न सर्वसाधारणपणे मागील एक वर्षांच्या घडामोडींवर विचारले जातात. ‘एक वर्ष’ असा लिखित नियम नाही. अजून खोलात जायचे तर मागील आठ-नऊ महिन्यांच्या घडामोडींवर अधिक भर असतो. त्यामुळे या काळातील घडामोडींवर बारकाईने लक्ष   दिले पाहिजे. प्रश्नांचे नेमके स्वरूप समजण्यासाठी मागील वर्षांच्या प्रश्नप्रत्रिका अभ्यासणे हा सर्वोत्तम मार्ग आहे. प्रश्नांचे स्वरूप लक्षात आले की, नेमके काय वाचायला हवे, ते कळते. वृत्तपत्रांतील ‘बातमी’ आणि स्पर्धा परीक्षेविषयी आवश्यक ‘माहिती’ यातला फरक  जाणून घेणे आवश्यक आहे.

सहायक मोटार वाहन निरीक्षक पूर्वपरीक्षेच्या सन २०१७मध्ये झालेल्या पेपरच्या विश्लेषणाच्या आधारावर या घटकाची तयारी करताना काही महत्त्वाच्या बाबी लक्षात घ्याव्या लागतील. राज्य लोकसेवा आयोगाकडून विविध पदांसाठी घेण्यात येणाऱ्या परीक्षांमध्ये बुद्धिमापनविषयक घटकाचा समावेश करण्यात आलेला आहे. मात्र गट क सेवेसाठी असलेल्या या परीक्षेतील बुद्धिमापनविषयक प्रश्नांची काठिण्य पातळी हे तुलना करायची झाल्यास राज्यसेवा परीक्षा किंवा बँक, पी.ओ. परीक्षेइतकी असल्याचे लक्षात येते. तयारी करताना पुढील बाबी लक्षात घ्याव्यात.

•    एकूणच या घटकातील प्रश्न हे जास्त लांबीचे त्यामुळे वेळखाऊ असे आहेत.
•     अभाषिक तार्किक क्षमतेमध्येही थोडेसे अपारंपरिक असेच प्रश्न विचारण्यावर भर दिलेला दिसून येतो.
•    अंकगणितावर आधारित काळ- काम- वेग, गुणोत्तर, नफा, तोटा किंवा आकृत्यांमधील गणिती प्रक्रिया अशा पारंपरिक प्रश्नांची संख्या कमी आहे. मात्र त्रिकोणमिती, क्षेत्रमिती आणि संख्यामालिका हे घटक समाविष्ट करण्यात आले आहेत.
•   भाषिक व अभाषिक तर्कक्षमतेचे एकत्र उपयोजन करावे लागेल अशा प्रकारचे permutation / combination चे प्रश्नही विचारलेले दिसतात.
•   भाषिक तर्कक्षमतेवरील प्रश्नांमध्ये वैविध्य आहे. व्यक्ती व त्यांच्या वैशिष्टय़ांचे संयोजन, विधानांवरून अनुमान, निष्कर्ष, तर्कक्षमता (Syllogism) यावरील प्रश्नांची संख्या जास्त आहे.
•  

अभाषिक तर्कक्षमता

या घटकावर ३० पकी १० प्रश्न विचारलेले आहेत.

•    पायाभूत गणिती सूत्रे तसेच परिमिती, क्षेत्रफळ आणि घनफळ यांबाबतची सूत्रे आणि १ ते ३० पर्यंत पाढे पाठ असतील तर त्रिकोणमिती, क्षेत्रमिती आणि संख्यामालिका कमी वेळेत आणि आत्मविश्वासाने सोडविता येतात.
•    आकृती मालिकांवरील प्रश्न सोडविताना निरीक्षणशक्ती आणि विश्लेषण क्षमता यांचा वापर आवश्यक ठरतो. यामध्ये घडय़ाळाच्या काटय़ाच्या किंवा उलटय़ा दिशेने ठराविक कोनांतून बदलणारे स्थान किंवा दोन आकृत्यांच्या बेरीज वा ठरावीक स्थांनावरील घटकांची वजाबाकी अशा प्रक्रियांच्या आधारे उत्तरे शोधता येतात.
•  दिलेल्या कागदाच्या घडय़ा आणि त्यावर काढलेल्या आकृत्या किंवा तो कागद कापून बनविलेले आकार यांवर आधारित प्रश्नांमध्ये बरीच कसोटी लागते. यामध्ये प्रत्येक घडीबरोबर आकृत्यांचे बदलणारे स्थान, दिशा किंवा स्वरूप समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. आरशातील प्रतिमांची जाण असेल तर असे प्रश्न जास्त आत्मविश्वासाने सोडविता येतात.
•  

    भाषिक तर्कक्षमता

•  निष्कर्ष पद्धतीमध्ये (Syllogism) दिलेली विधाने खरी मानून ती वेन आकृत्यांमध्ये मांडून प्रश्न सोडवावेत.
•     बठक व्यवस्थेचे प्रश्न सोडविताना डावी आणि उजवी बाजू कटाक्षाने लक्षात घ्यावी.
•   वय, उंची, वजन, गुण अशा बाबींच्या तुलनेचे प्रश्न सोडवताना प्रत्येक वाक्यातील तुलनेची आकृती एकमेकांच्या शेजारी काढत     गेल्यास उत्तर लवकर सापडते.
•   व्यक्तींच्या माहितीच्या संयोजनावरील प्रश्न सोडविताना कोष्टकामध्ये माहिती भरत गेल्यास अचूक उत्तर आणि कॉम्बिनेशन्स सापडतात. मागील वर्षीच्या पेपरमध्ये वेगवेगळ्या यंत्रांची कार्यक्षमता आणि किंमत यांच्या संयोजनावर प्रश्न विचारण्यात आला होता. त्यामुळे अशा प्रश्नांचा सराव खूप महत्वाचा ठरतो.
•   सांकेतिक भाषेवरील प्रश्नांसाठी एलिमिनेशन पद्धतीने शब्द व त्यांचे संकेत शोधावेत.

भाषिक तर्कक्षमता ही त्या भाषेचे ज्ञान आणि आकलन यावर पुष्कळ प्रमाणात अवलंबून असते. दिलेल्या विधान / उताऱ्याच्या आधारे निष्कर्ष / अनुमान काढणे, त्यांना पाठबळ देणारे युक्तीवाद किंवा त्यांच्यामागील गृहीतके शोधणे अशा प्रकारचे प्रश्न सोडविण्यासाठी भाषेची किमान जाण असणे आणि लक्षपूर्वक वाचनाची सवय महत्त्वाची आहे. यासाठी प्रश्नपत्रिकेमध्ये दिलेला प्रश्न पाहू

‘गर्भिलगनिदान विरोधी कायद्याची कठोर अंमलबजावणी करणे गरजेचे आहे.’ या प्रतिपादनाला तर्कसंगत व कायदेशीर पाठबळ देणारा युक्तिवाद निवडायचा आहे.

१) एखाद्याला बहीण, सून व पत्नी कोठून मिळेल?

२) गर्भामध्ये काही विकृती असल्याखेरीज कोणत्याही स्त्रीला गर्भपाताची परवानगी दिली जाऊ नये.

३) शासनाच्या आरोग्य सेवामार्फत प्रत्येक स्त्रीला सुरक्षित गर्भपात सुविधा मिळणे हा तिचा हक्क आहे.

४) गर्भपात हा स्त्रीचा हक्क असायला हवा.

वरील चारही विधानांमध्ये गर्भपाताबाबत काही युक्तिवाद केलेले आहेत. चारही विधाने तर्कसंगत आणि कायदेशीरदृष्टय़ा योग्य आहेत. मात्र दिलेल्या प्रतिपादनामध्ये गर्भिलगनिदान विरोधी कायद्याच्या अंमलबजावणीबाबतचा मुद्दा असला तरी प्रत्यक्षपणे कुठेही गर्भपाताचा उल्लेख नाही. अशा वेळी दोन विधानांतील परस्परसंबंध हे आकलनाशिवाय प्रस्थापित करणे शक्य नाही. त्यामुळे स्त्रीभ्रूणहत्या करण्यासाठी गर्भिलगनिदान केले जाते हे समजून घेतल्यास त्या प्रतिपादनासाठीचा युक्तिवाद शोधणे सोपे होते. मग २, ३ आणि ४ क्रमांकाच्या पर्यायांमध्ये कोठेही गर्भिलगनिदानाशी संबंधित मुद्दा नाही हे लक्षात येते. आणि पर्याय १ हा तर सरळसरळ जीवनातील महिलांचे महत्त्व सांगणारा आणि म्हणून स्त्रीभ्रूण हत्येचा व त्यासाठी गर्भिलगनिदान करण्यास विरोध अप्रत्यक्षपणे मांडतो.  यासाठी दिलेल्या विधानांचा, पर्यायांचा प्रत्येक शब्द महत्त्वाचा आहे हे लक्षात ठेवून प्रश्नाचे वाचन करणे आवश्यक आहे.